Geen blauwdruk voor gemeenteopbouw, geen kookboek met volledige recepten die voor elke kerk werken, maar een boek dat een leerproces aandraagt voor het vinden van een eigen recept voor de opbouw van gemeenten met lokale ingrediënten. Zo omschrijven Oeds Blok en Jack Barentsen hun nieuwe boek ‘Wakker in Gods wereld – kerk-zijn in de 21^e eeuw’. In een interview vertellen ze er meer over.

Op de foto: Oeds (links) en Jack (rechts) overhandigen tijdens de boekpresentatie het eerste exemplaar aan John Serebour van de Christian Baptist Church in de Bijlmer.

De twee auteurs kenden elkaar nog niet zo goed voor ze in 2020 aan het boek begonnen, maar komen wel allebei uit baptistenkring en houden zich bezig met gemeenteopbouw en leiderschap. Ze kwamen nader met elkaar in contact toen Oeds het vak Gemeenteopbouw kwam doceren op de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven waar Jack hoogleraar Praktische Theologie is. “Ik had het idee om een boek te gaan schrijven over gemeenteopbouw, maar ik vermoedde dat het veel te academisch zou worden”, begint Jack te vertellen. Oeds: “Toen je mij erover benaderde, kon ik het proces eigenlijk totaal niet overzien, maar ik kwam bij je terug met een lijst van tien woorden die volgens mij de structuur voor zo’n boek zouden kunnen zijn. Dat Jack daar meteen positief op reageerde en vertrouwen had in het idee vond ik best bijzonder. Dat wederzijdse vertrouwen typeert onze samenwerking.”

Theologie op straat

Oeds: “In leertrajecten die ik zelf de afgelopen jaren heb gevolgd, onder meer bij het International Baptist Theological Seminary (IBTS), heb ik steeds meer bevestigd gekregen dat theologie niet allereerst in de studeerkamer thuis hoort, maar op straat: God is niet alleen in de kerk te vinden, maar ook in de wereld, zíjn wereld. En elke gemeente is een kleine vestiging van de wereldwijde kerk in haar eigen situatie en omgeving.” Dit past ook goed in onze baptistentraditie, merkt Jack op: “De theologie van het kerk-zijn wordt niet van bovenaf opgelegd, maar wordt juist gedragen door de praktijken in onze gemeenten. Je kunt daar dus pas echt iets over zeggen als je gaat bestuderen wat de gelovigen daar beleven.”

Verhalen uit de praktijk

Het boek beslaat ruim 400 bladzijden, een flinke pil. “Als we ons hadden beperkt tot het delen van concepten en modellen voor gemeenteopbouw had het de helft kunnen zijn”, zegt Jack. “Maar we besteden bewust aandacht aan verhalen uit de praktijk. Niet alleen zijn er 27 interviews in het boek opgenomen – waaronder verschillende uit Unie-ABC-kring – maar we beginnen elk hoofdstuk ook met het ontrafelen daarvan, het erop reflecteren. Ook kom je daarnaast kadertjes tegen met voorbeelden uit ons eigen leven, en oefeningen waar je als leiding en gemeente mee aan de slag kunt. Op een begrijpelijke manier delen we inzichten uit bijvoorbeeld de recente praktische theologie. We horen terug dat het boek veel herkenning oproept. Ik denk dat het daardoor veel laagdrempeliger is dan een academisch boek zou zijn geweest. Ook mijn vrouw is het nu aan het lezen bijvoorbeeld.”

Die verhalen brengen aan het licht dat de praktijk van kerk-zijn misschien minder idealistisch is dan we soms voor ogen hebben, zegt Oeds. “We hebben vaak grote verhalen over hoe de kerk zou móeten zijn, maar de praktijk is veel weerbarstiger en tegelijk ook levendiger. Enerzijds omdat God verrast en niet altijd op onze manier werkt en anderzijds omdat er nu eenmaal dingen misgaan tussen mensen. Toch is God ook vandaag de dag te vinden in al die niet-ideale kerken.”

Eigen recept

Omdat de situatie van elke kerk anders is, komt het tweetal niet met kant-en-klare aanbevelingen die van elke kerk een succesverhaal maken. Jack: “Ik beschrijf het boek zo: het is geen receptenboek, maar een boek waarmee je zelf een eigen recept kunt bedenken om te leren koken met lokale ingrediënten.” En in het beeld van een kookproces zijn er drie stappen te onderscheiden, vult Oeds aan. “Het begint met onze houding: kunnen we God zien in het gewone, in de werkelijkheid zoals die is, inclusief het lijden en de moeite in deze wereld? Hier zit het beeld van ‘wakker worden’ in, je ogen openen voor wat er om je heen is, door God gegeven. Als een kerk naar buiten treedt, is dat vaak in een helpersrol: de wereld heeft een probleem en wij willen helpen om dat op te lossen. Maar de wereld is Gods werkelijkheid, waar Hij ook werkt. We mogen als kerk leren ontvangen vanuit de omgeving. Wanneer we ons verbinden met de omgeving krijgen we oog voor de lokale ingrediënten die God geeft.”

Verticaal en horizontaal

“Als tweede stap richten we ons op onze bronnen, waaronder de plaats waar we zijn als een geschenk en het Evangelie." "Het Evangelie heeft niet alleen verticaal een boodschap – over de relatie tussen God en mens – maar ook horizontaal – over de relatie tussen mensen onderling”, valt Jack in. “Dat laatste zou veel meer aandacht mogen krijgen in de kerk, bijvoorbeeld tijdens de diensten. En ook in de theologie, want in de literatuur van gemeenteopbouw is van alles te vinden over vertrouwen in God, maar opvallend genoeg bijna niets over het bouwen van onderling vertrouwen als mensen die samen de gemeente vormen.” Oeds: “En dat terwijl er in het onderlinge vertrouwen regelmatig wat misgaat: dat er een conflict in de gemeente ontstaat, dat mensen lelijk tegen elkaar doen in een gemeentevergadering of dat iemand op de bijbelkring zijn twijfels niet durft te uiten, omdat daar geen ruimte voor is. Zulke situaties kunnen veel schade toebrengen, maar vaak zie je dat ze heel moeilijk bespreekbaar te maken zijn. Maar als we allemaal leden van het lichaam van Christus zijn, vraagt dat steeds opnieuw om een keuze voor het bouwen van onderling vertrouwen.”

Een ander aspect is dat het Evangelie op verschillende manieren kan spreken. “Verschillende generaties en verschillende kerkelijke stromingen bijvoorbeeld kunnen het Evangelie verschillend uitleggen”, ziet Oeds. “Dat roept vaak angst en weerstand op. Maar ik zie het als één lied dat meerstemming wordt gezongen: zolang we allemaal het ene lied over Jezus, over zijn leven, sterven en opstanding stem geven, is dat niet iets om bang voor te zijn. In ons boek laten we zien dat ook de Bijbel het Evangelie meerstemmig laat klinken, in diverse situaties en plaatsen. We hopen zo bij te dragen aan open gesprek in plaatselijke gemeenten over het heil van God in onze tijd, ook tussen jong en oud. ” Een spannende insteek, geven de beide auteurs toe. “De Bijbel is gezaghebbend voor de kerk”, licht Jack toe, “en met een open Bijbel kunnen we samen leren onderscheiden hoe Jezus vandaag aanwezig is met het goede nieuws.”

Ook gaat er een hoofdstuk over gaven. Jack: “Ik interviewde zowel een PKN-dominee als een leider uit een Pinkstergemeente over dit onderwerp. Beiden zagen in hun gemeente activiteit van mensen en beweging, maar zij verbonden dat niet direct met de gaven van de Geest. In ons boek trekken we het idee van de geestelijke gaven breder: Christus is allereerst het geschenk aan ons allemaal en de medegelovige is een geschenk aan de gemeenschap, inclusief de gaven die God hem of haar heeft gegeven om aan die gemeenschap dienstbaar te zijn. Op die manier staat meer centraal dat je het sámen doet.”

Praktijken van gemeente-zijn

De derde stap van de ‘kookinstructies’ gaan over de praktijken: over hoe je de gemeenschap vormt, over samen vieren, missie en over hoe je leidinggeeft. Oeds: “Een predikant die ik interviewde vertelde dat hij veel terughoudendheid ervoer als het ging om open geloofsgesprekken: ook op de kring voelen gelovigen zich lang niet altijd vrij om te delen wat er in hun hart leeft. Terwijl een klaverjasavond soms wel kan leiden tot een openhartig gesprek, zei hij. Zo’n verhaal proberen we in ons boek dan te duiden: hoe kan het dat mensen zich veiliger voelen bij het klaverjassen dan in de kerk? Komt het misschien doordat er in de kerk een soort dominantie heerst en een consensus van hoe het hoort en wat je hoort te geloven, waardoor er geen veiligheid wordt ervaren?”

Een ander aspect dat uitgebreid aan de orde komt en ook een nadrukkelijke link heeft met het verbinden van kerk en wereld, is de invulling van de zondagse dienst. Jack: “Hoe kun je steeds een wisselwerking creëren tussen de viering op zondag en het dagelijks leven? Ik heb een keer gepreekt over de vrouw die bij de rechter blijft aandringen op een eerlijke uitspraak. Wat een verlangen naar gerechtigheid spreekt daaruit! Aan de gemeente vroeg ik: herken je dat verlangen ook buiten de kerk?” Oeds denkt ook aan de voorbede: “Als de oorlog in Oekraïne uitbreekt, krijgt dit dan een plaats in het gebed op zondagmorgen? Er zijn zoveel beelden op tv die je raken – in de kerk mogen we deze beelden samen in het licht van God brengen. God is ook in het lijden te vinden, dus laten we daar ruimte voor maken in onze geloofsbeleving!”

Omdenken

Zo komen er heel wat onderwerpen rond kerk en wereld aan de orde. “Wat we met ons boek tot stand willen brengen is een manier van omdenken”, zegt Oeds. “Wij zijn niet alleen geroepen als christenen om de mensen in de wereld te dienen met wat wij al weten, wij hebben hen óók nodig om te zien wat God aan het doen is. Als je ‘wakker wordt’ en met open ogen in je wijk of dorp om je heen kijkt, kun je misschien ontdekken dat mensen daar het Evangelie dóen.” Dat herkent Jack: “Hoe mensen soms voor elkaar klaarstaan, maar ook: hoe een onderwerp als ‘veilige kerk’ eigenlijk opkomt uit onze cultuur waar veiligheid een hot item is geworden.” Oeds: “De beweging in de cultuur is niet los van God te zien. Dat vraagt van ons vandaag onderscheidingsvermogen om aan te sluiten bij wat God doet in vrede en recht en om weerstand te bieden tegen het kwade.” Jack: “Dat onderscheiden ligt niet alleen bij voorganger en raad, maar het is een taak voor heel de gemeente. Met ons boek willen we daar bouwstenen voor aanreiken.” Oeds: “We hopen dat het leidinggevenden in kerken verder helpt en vooral ook dat het veel eerlijke en open gesprekken oplevert.”

Het boek is onder meer te koop via de uitgever.

Gerdien Karssen
Communicatiemedewerker Unie-ABC

Over de auteurs

Jack Barentsen is hoogleraar Praktische Theologie aan de Evangelische Theologische Faculteit in Leuven en doet onderzoek bij het Institute of Leadership and Social Ethics. Daarvoor was hij kerkplanter in Zuid-Limburg.

Oeds Blok is pionier en coacht pioniers binnen Unie-ABC en het netwerk Urban Expression. Hij doceert gemeenteopbouw aan de Evangelische Theologische Faculteit en pionierend leiderschap aan het Baptisten Seminarium. Vanuit het Instituut voor Undefended Leadership begeleidt hij leiders, onder wie veel predikanten.