Van 11 tot en met 13 juli vond er een bijzonder internationaal symposium plaats in de universiteit van Wenen. Henk Bakker, 'onze' hoogleraar aan de Vrije Universiteit en docent aan het Baptisten Seminarium, was een van de sprekers. Fritz Kaiser, sinds kort voorganger in Wenen, blikt terug.

Voor de eerste keer werd er op wetenschappelijk niveau uitgebreid gesproken en vond er een dialoog plaats over het thema 'Is Jezus ook de Messias van Israël? De messiaans-joodse beweging en het christendom in dialoog'. Een van de aanleidingen voor deze conferentie is de groei van de beweging sinds de jaren zeventig. Daarnaast heeft paus Franciscus de wens geuit dat het theologische gesprek rond dit thema op gang komt en heeft het Vaticaan onder leiding van kardinaal Schönborn hiertoe inmiddels een werkgroep opgericht. Een theologisch gesprek tussen messiasbelijdende joden en en de christelijk theologie.

Aanleiding

Nu lijkt dit op het eerste gezicht misschien niet zo'n bijzonder thema, maar bedenk dan eens dat het nog niet zo lang geleden is, dat als een jood christen werd en bijvoorbeeld tot de Rooms Katholieke Kerk toetrad, je niet over 'een joodse katholiek' sprak, maar over 'een ex-Jood die nu katholiek is'. Het is daarom bijzonder dat de Katholieke Universiteit van Wenen de aanzet tot dit gesprek heeft gegeven en hier ruimte en geld voor heeft vrijgemaakt. Bovendien is het ingewikkeld omdat messiasbelijdende joden vaak niet meer als jood worden gezien door de joden zelf. Hoe joods is dus een messiasbelijdende jood? Een groot deel van de messiasbelijdende joden zijn evangelisch, wat betekent dat ze ook zending bedrijven, iets wat veel kerken niet meer doen. De Katholieke Kerk heeft zich bijvoorbeeld officieel afgekeerd van zending onder de joden sinds het tweede Vaticaanse concilie (1962-1965).

Spannende thema's

Vijfentwintig theologen vanuit heel Europa en vanuit allerlei kerken hebben gesproken en op elkaar gereflecteerd. Onze eigen professor Henk Bakker uit Nederland was een van de sprekers, maar ook bijvoorbeeld Mark Kinzer vanuit de joodse hoek. 

Meteen aan het begin van de conferentie werd duidelijk dat net als het christendom verdeeld is, dit ook voor het messiaanse christendom geldt. Typerend daarvoor is de verscheidenheid in naamgeving die men voor zichzelf hanteert: messiasbelijdende joden, joodse christenen, Israëlische christenen, Hebreeuwse katholieken etc.

Er werden spannende thema's besproken als wat de consequentie van een joodse Jezus is voor de systematische christologie en wat het koningschap van Jezus betekent: gaat het erom dat Jezus de Koning der Joden is of dat Hij Koning van het Koninkrijk is dat komt? Bijzonder interessant werd het bij de bijdrage van Thomas Schumacher over de spanning tussen de Romeinenbrief en de Galatenbrief. Met name de spanning in Galaten 2 vers 14 tot en met 16.

Een ander spannend onderwerp is de eschatologie (toekomst) en de landsbelofte. Welke (theologische) betekenis heeft de oprichting van de staat Israël in 1948? Wat betekent de verwachte wederkomst van Jezus Christus voor het herstel van het koninkrijk van Israël? Hoe historisch moet je de teksten lezen? De groei van de joods-messiaanse beweging zet de Israël-vergetenheid in met name de katholieke kerk onder spanning.

Nieuwe inzichten

Zo heeft het symposium veel vragen opgeworpen, waarmee de theologie wordt gedwongen hierover verder na te denken en waar nodig te corrigeren. Opvallend was dat diverse theologen toegaven dat deze beweging en het bestuderen van de Bijbelse teksten hun denken over Israël verandert. Een spannend proces dat zeker een vervolg zal hebben.

Het was een voorrecht om als deelnemer bij dit proces aanwezig te mogen zijn.

Fritz Kaiser,
voorganger Baptistengemeente Wien Bujattigasse

Bijdrage Henk Bakker

In respons op een lezing van Prof. Dr. Theobald (Tübingen) over het thema verzorgde ook Henk Bakker een toespraak tijdens de conferentie. Daarin toonde hij zich kritisch over "de vaagheid en het identiteitsloze van het begrip 'Woord' met betrekking tot Jezus". "Als eeuwig Woord was Jezus volgens Johannes 1 ook ’eniggeboren’ (aan de boezem van de Vader), en dat begrip is duidelijk Joods", zo betoogde hij. "Het Griekse woord voor ’eniggeboren’ wordt in de Septuaginta ook voor Izaak en voor de dochter van Jetta gebruikt. Het begrip Woord, eeuwig Woord, kan dus niet als projectiescherm worden gebruikt waar naar willekeur ideale menselijke beelden op worden geprojecteerd. Jezus’ eeuwig Woord-zijn was en is nog altijd op zijn Jood-zijn gericht. Zijn Jood-zijn was zijn menswording, en niet andersom." Of in het Engels Henks conclusie: "Since the downgrading of identity, as a matter of fact, even the distortion and loss of identity, is nowadays a policy and strategy in upcoming right-wing extremism and antisemitism, I would certainly not keep the identity of Logos all too vague."