Nieuws
29 november 2021
Op dinsdag 7 december hoopt Teun van der Leer, docent en oud-rector van het Baptisten Seminarium, zijn proefschrift ‘Looking in the other direction’ te verdedigen aan de Vrije Universiteit in Amsterdam. De promotie is op locatie door een beperkte groep genodigden (volgeboekt) en via een livestream voor iedereen te volgen.
“De centrale vraag van mijn onderzoek is : hoe kunnen we op een goede manier stem geven aan ons type kerk?” vertelt Teun. “In het oecumenische gesprek over de kerk blijkt dat we als ‘vrije geloofsdopende kerken’ moeite hebben om een gezamenlijke stem te laten horen. Katholieken hebben hun leergezag en protestanten hun geloofsbelijdenis op basis waarvan ze hun manier van kerk zijn vormgeven, maar dit derde type kerk bestaat uit een nogal gemêleerd gezelschap van onder meer baptisten en mennonieten, CAMA-gemeenten en pinksterkerken die, juist door hun manier van kerk zijn, geen voorgeschreven eenduidige stem hebben. Terwijl we wel degelijk een eigen manier van kerk zijn hebben, die in de kern wordt getypeerd door gelovigen die samenkomen en hun geloof actief in de praktijk willen brengen – en daar leiden we vervolgens allerlei structuren en gebruiken vanaf. Mijn proefschrift geeft antwoord op de vraag: wat zijn nu onze eigen typerende kenmerken en hoe kunnen we die inbrengen in het oecumenische gesprek om anderen daarmee te helpen? Zo begon ik een zoektocht naar de kenmerkende eigenschappen van de vrije geloofsdopende kerken.”
Geest boven structuur
Teun heeft daarbij voornamelijk gekeken naar vier aspecten: de manier van geloven, de manier van kerk zijn, de manier van omgaan met de Bijbel en de manier van missionair zijn. “Daarvoor heb ik onderzoek gedaan naar de negentien Believers Church Conferences die werden gehouden tussen 1967 en 2017. Ik heb alle 340 lezingen gelezen en geanalyseerd, en daarnaast veel correspondentie, verslagen en secundaire literatuur bestudeerd. Op basis daarvan heb ik uiteindelijk 31 bepalende kenmerken in kaart gebracht. Vervolgens heb ik beschreven wat die kunnen betekenen voor onze bijdrage in het oecumenisch debat. Een belangrijk aspect is dat Geest bij ons boven structuur gaat: we geloven wel in structuur, maar die is altijd secundair en we staan altijd open voor verandering als de Heilige Geest ons daarin leidt. De vraag die we onszelf en andere kerken dan kunnen stellen is, als je het beste uit kunt gaan van wat de Heilige Geest in de kerk aan het doen is, wat betekent dat dan voor hoe wij vandaag de dag kerk zijn?”
Opoffering voor eenheid
Van der Leer gaat dan in op het principe van ‘kenosis’, zelfontlediging, zoals in Filippenzen 2:7 de menswording van Christus wordt beschreven. “Jannes Reiling, oprichter en rector van het Baptisten Seminarium, gebruikte dit woord al in 1964 om kerken uit te dagen alles op te offeren voor de eenheid van de kerk. Want als Christus zichzelf ontledigde en vernederde om mensen te redden, zou deze houding toch ook de hele stijl van de kerk moeten bepalen. Interessant is dat, terugkijkend op de conferenties, het thema van zelfontlediging en opoffering verschillende keren naar voren komt.”
Doop als oecumenisch struikelblok
Aan het eind van zijn proefschrift maakt Teun dit laatste punt concreet met een actueel ‘oecumenisch struikelblok’: de wederzijdse dooperkenning. “Allereerst laat ik zien dat voor de vrije geloofsdopende kerken de doop van gelovigen het logische gevolg is van hun kijk op kerk zijn: een kerk van gelovigen vraagt om een doop van gelovigen. Ik stem in met Reiling als hij zegt dat alleen de doop van gelovigen in staat is het volle gewicht te dragen van een nieuwtestamentische dooptheologie. Maar betekent dit dat wij kerken die de kinderdoop toepassen niet als kerken van Jezus Christus kunnen erkennen? Gebaseerd op de discussie over de besnijdenis van de heidenen in Handelingen 15, als een voorbeeld van de prioriteit van Geest boven structuur, concludeer ik dat we dat wel kunnen. Gebaseerd op het principe van kenosis zouden we tot elkaar kunnen komen, als de geloofsdopende kerken zich onthouden van de eis tot herdoop, zolang andere broeders en zusters hun christelijke inwijding voltooid zien door middel van hun kinderdoop en hun geloofsbelijdenis. Tegelijkertijd blijft dan de herdoop een 'onmogelijke mogelijkheid' voor hen die deze gewetensvol zoeken en beschouwen als antwoord op het werk van de Heilige Geest in hun leven. Kinderdopende kerken zouden dan hun eis dat wij ons moeten onthouden van herdoop los moeten laten. Zo offeren we beide iets op omwille van de eenheid in Christus. Ik zie uit naar de reacties die hierop komen.”
Jannes Reiling
Het zal misschien niet verbazen dat Teun zijn proefschrift onder andere heeft opgedragen aan Jannes Reiling. “Het hele idee van kerk zijn op basis van kenosis, zelfontlediging, kwam ik als eerste tegen in zijn boek ‘Gemeenschap der heiligen’ uit 1964. Een tweede link met Reiling ontdekte ik totaal onverwacht, toen ik me verdiepte in het ontstaan van de Believers Church Conferences. De eerste was in 1967 in Amerika, maar er waren eerder plannen geweest om deze al in 1964 in Amsterdam te houden, waarbij Reiling een van de initiatiefnemers was! Voor mijn gevoel maakt dat de cirkel rond: ik ben immers zowel Reilings leerling las later ook zijn opvolger, met een aantal mensen ertussen.”
Teun heeft zijn proefschrift in de eerste plaats opgedragen aan de Unie van Baptistengemeenten in Nederland. “De geloofsgemeenschap heeft in mijn onderzoek geïnvesteerd en nu geef ik het resultaat ook weer terug, in de hoop dat het vrucht mag dragen. Enerzijds doordat het baptisten en anderen helpt hun zelfbeeld te versterken, anderzijds door de oecumene een dienst te bewijzen doordat anderen ons beter gaan begrijpen en we mogelijk meer van elkaar zullen kunnen leren.”
De ceremonie op 7 december begint om 11.45 uur. Zie hieronder de link naar de livestream.
Gerdien Karssen,
Communicatiemedewerker Unie-ABC