Terugblik studiedag 'Doop en gemeente'

Op 2 september organiseerde het Baptisten Seminarium een studiedag over de doop in relatie tot de kerk. Jos Colijn en Henk Bakker lichtten de theologie achter respectievelijk de kinderdoop en de geloofsdoop toe vanuit de vraag: Wat staat er eigenlijk op het spel? Kijk de lezingen en het forumgesprek hier terug.

Jos Colijn over de kinderdoop

Jos Colijn* was de eerste spreker van de middag, met een lezing met als titel 'Een theologie van de kinderdoop: wat staat er op het spel?' Colijn ging daarbij in op twee kernen van de kinderdoop. "In de kinderdoop verzegelt God de genadige inlijving bij Christus. Daarbij gaat het om een transitie: van buiten Christus zijn naar ín Christus zijn, van dood naar levend, van onder het oordeel vallen naar vrijgesproken worden. Zo krijg je een nieuw leven door de Geest. (...) Je wordt als kind van God aangenomen, ingelijfd. (...) Die doop illustreert dat God zich in Christus uit pure genade weggeeft aan zondaars; je kunt jezelf niet verlossen. En ook kleine kinderen hebben, zonder dat ze het weten, deel aan de zonde in Adam. Ze hebben vergeving nodig."

Het tweede punt dat hij noemde was: "In de kinderdoop vraagt God om het gelovig antwoord op zijn belofte. De kinderdoop heeft een duidelijk doel. God geeft genade, daar begint het mee. Maar vervolgens vraagt Hij ook het antwoord van je liefde, het antwoord van geloof. Geloof in het offer van Jezus, bekering van je zonde, een heilig leven. (...) Het nieuwe leven is geen voorwaarde, maar vrúcht van de doop. (...) Geloof en bekering is een levenslang ‘proces’ dat voortvloeit uit de doop. En dat kan alleen door de Heilige Geest."

Hij benadrukte dat de kinderdoop zonder gelovige volwassene geen zin heeft; als het alleen uit gewoonte gebeurt - zoals in een staats- of volkskerkelijke situatie - is de kinderdoop een lege rite. Maar in ons seculiere westen komt dat steeds minder voor. Zou dat geen reden zijn voor de 'broeders en zusters volwassendopers' om hun visie op de kinderdoop te herzien?

Tot slot ging hij in op de praktijk van het 'overdopen'. "Ergens verschuift voor mij dan de inhoud en betekenis van de doop, van de verzegeling van Gods belofte naar een menselijke belofte en belijdenis. Christus heeft zich in de kinderdoop verbonden aan dat kind. En die belofte van Christus en van God blijven een heel leven geldig. Dat kun je als mens en als kerk toch nooit overdoen?" 

Bekijk hieronder de hele toespraak (let op: op twee momenten valt het geluid korte tijd weg).

* Jos Colijn is docent en coördinator van de Master of Intercultural Reformed Theology aan de Theologische Universiteit Kampen en werkt aan een dissertatie met als werktitel ‘Appropriation of Infant Baptism by Reformed Christians in different contexts.’

Henk Bakker over de geloofsdoop

Vervolgens was het de beurt aan Henk Bakker** die sprak over 'Een theologie van de geloofsdoop: wat staat er op het spel?' Hij ging vooral in op het vroegkerkelijke verstaan van de doop. "De doop is een narratief, het is een gebeuren", zo begon hij. "Het zijn niet woorden, maar daar gebeurt een narratief. Daarin zit voor mij het onopgeefbare van de dooppraktijk waar ik in sta: op het moment dat je het doopwater in gaat, verbind je je als het ware met het narratief van Jezus toen Hij het water in ging."

Daarbij is het belangrijk zo dicht mogelijk bij het origineel te blijven. "Wat staat er op het spel? Kort gezegd: de overlevering", betoogde hij. "Voor de vroege kerk was de paradosis, de overlevering heilig: je probeert te doen wat Jezus heeft voorgedaan en probeert zo dicht mogelijk op het origineel te zitten." Dat geldt voor de doop, het Avondmaal, de liturgie, het spreken vanuit de Bijbel (en niet op basis van geschriften uit de zestiende eeuw). Als we dat niet doen, is er sprake van verdunning van de symbolen van de kerk.

In de vroege kerk stond de doop voor een verloste sociale orde. "Mensen waren ongelooflijk verdeeld: op de sociale ladder, op de etnische ladder en de genderladder. De doop was een krachtig symbool voor de kerk om die verschillen te doorbreken. Bij de doop deed je je dure kleren uit, je deed je sieraden af: alle statuur werd afgelegd. Een ontzettend sterk en krachtig beeld. Jouw narratief werd omkleed door het narratief van Christus. In de doop ga je allemaal hetzelfde graf in en krijg je naderhand hetzelfde kleed om; daarin is geen verschil."

De kinderdoop beschouwt Bakker als nooddoop in de vroege kerk. Er zijn aanwijzingen in oude geschriften dat de doop werd vervroegd vanwege de vervolging: kinderen konden anders sterven voor ze waren gedoopt. "De doop is een woord-handeling. Het gaat om het Woord, om Christus; de handeling die daaruit verricht wordt - die als het ware dat genademoment van woord en Christus verlengt in de dooppraktijk - de handeling op het Woord kan verschillen. Maar ik zou willen dat de handeling die uit het Woord voortkomt zo dicht mogelijk op het origineel blijft, om krachtig te zijn, om een oneindige verdunning van de sacratmenten te voorkomen. Ik ben niet geneigd om de handeling op het Woord gelijk te diskwalificeren bij de kinderdoop. In die zin sta ik open voor wederzijdse dooperkenning. Als we maar het gesprek academisch openhouden: wie zit zo dicht mogelijk op het origineel?"

Bekijk hieronder de hele toespraak.

** Henk Bakker is als hoogleraar verbonden aan de Vrije Universiteit Amsterdam op de McClendon leerstoel voor baptistische en evangelische theologie. Teun van der Leer is oud-rector van het Baptisten Seminarium en promoveerde vorig jaar op de gemeente- en doopvisie van vrije kerken.

Het panelgesprek

Na de twee lezingen gingen de deelnemers in groepjes uiteen om enkele casussen met elkaar te bespreken. Dat leidde tot geanimeerde gesprekken over de praktijk van de doop in de gemeente.

De studiemidddag werd afgesloten met een paneldiscussie, waarbij het panel werd gevormd door de sprekers Jos Colijn en Henk Bakker, en daarnaast Mark de Jager, predikant te Dwingeloo en jonge theoloog des vaderlands in 2020, en Teun van der Leer, oud-rector van het Baptisten Seminarium en voorganger van de Cama Parousia Gemeente in Woerden. Regien Smit, voorganger van Baptistengemeente Silo in Utrecht, leidde het gesprek.

Kijk de paneldiscussie hieronder terug.

College Teun van der Leer

's Avonds, tijdens de opening van het nieuwe studiejaar van het Baptisten Seminarium, sprak Teun van der Leer ook over de doop, onder de titel 'Onze dooppraktijk in het licht van onze verbondenheid met andere kerken'. Bekijk hier een samenvatting en een video-opname van dat college.

Gerdien Karssen
Communicatiemedewerker Unie-ABC