In deze blog ga ik in op de dynamiek van leidinggeven in de gemeente in verschillende generaties en het overdragen van leiderschap. Ik gebruik daarvoor het beeld van vaders en moeders, opa’s en oma’s in de gemeente. Wat ik bespreekbaar wil maken is dat er schade ontstaat als er wordt vastgehouden aan rollen die niet meer passen en dat bloei ontstaat als er beweging is in rollen.

Vaders en moeders

Leidinggeven kun je goed vergelijken met de vader- en moederrol in een groep. Een student die onderzoek deed naar leidinggeven in pioniersplekken zei: ‘Je ontkomt er niet aan dat je een ‘vader’ of ‘moeder’ rol hebt in elke gemeenschap. De mensen in de gemeenschap pikken meteen op wie daar de leiders zijn.’ Ik denk dat dit een natuurlijk proces is in elke groep, waarbij er ook meerdere vaders en moeders kunnen zijn (Survivalgids pionieren, p. 91-92).

Toen ik me later verder ging verdiepen in leiderschap werd de vader- en moederrol als leider nog meer helder voor mij. Simon Walker schrijft: ‘Ik stel voor dat het enige juiste doel van leiderschap is: mensen in staat stellen om verantwoordelijkheid te nemen. Ik geloof dat leiderschap betrokken is op de taak om mensen te begeleiden tot een volledig volwassen, verantwoordelijke persoon.’ (Leidinggeven vanuit wie je bent, p. 183).

Dit is precies de taak van een vader en moeder: de kinderen vertrouwen geven en aanspreken, zodat zij leren op eigen benen te staan, passend bij de fase in hun leven. Dit betekent ook dat ouders niet alles gaan oplossen voor hun kinderen en geen verantwoordelijkheden over gaan nemen. Daardoor ontnemen ze kinderen de kansen en worstelingen om op te groeien. Ouders gaan naast de kinderen staan en leren hen om zelf verantwoordelijkheid te nemen, met vallen en opstaan. De verantwoordelijkheid van ouders is om te zorgen voor een ‘oprecht ja’ (ondersteuning, begrip) en een ‘oprecht nee’ (begrenzing) voor kinderen, zodat zij zich veilig voelen en stevig in de wereld kunnen staan. Voor alles geven vaders en moeders en leiders leiding door hun voorbeeld. Kinderen kijken het voorbeeld af van hun ouders en volgen dat na.

Gemeente als ‘gezin’

Ook in de gemeente richt leidinggeven zich op het samen volwassen worden in het lichaam van Christus, met hulp van de Heilige Geest (Efeziërs 4,11-16). Leidinggeven gebeurt op verschillende niveaus en in de diverse groepen. Voorgangers, oudsten en diakenen geven leiding door hun voorbeeld. Zij vormen als het ware als vaders en moeders een bedding voor het geheel van de gemeente als ‘gezin’. Maar zij zijn niet de enigen die leidinggeven. Ook binnen de diverse groepen in de gemeente wordt er leidinggegeven door jong en oud. Daarbij is het nodig dat er helderheid is over ieders taak en eigen verantwoordelijkheden, liefst op papier zodat er geen onduidelijkheid mogelijk is.

→           Wie herken jij in je eigen gemeente als ‘vaders’ en ‘moeders’?

→           Waar herken je bij hen het helpen van anderen om zelf verantwoordelijkheid te nemen en waar herken bij hen je het oplossen en overnemen van verantwoordelijkheden?

In elk gezin groeien mensen op, ook in de gemeente als gezin. Ouders worden ouder, kinderen worden groter. Dat is een normaal proces. Het hoort bij het leven dat er dynamiek is, groei en verandering. Toch gaat dit proces niet vanzelf. De veranderingen zijn ook confronterend. Hoe laat je een taak los die je jarenlang met hart en ziel hebt gedaan? Soms hebben we niet door dat er een nieuwe fase is aangebroken. Iemand vertelde: ‘Het wordt nog wel eens onderschat hoe lastig het is om volwassen te worden in de kerk waar je bent opgegroeid. Je blijft toch altijd ‘kind van’. Of je wordt nog steeds gezien zoals je ooit was of leek te zijn: jong en onervaren.

Zelf heb ik mij in de Baptistengemeente Amersfoort altijd gesteund gevoeld door een ouder echtpaar. Ik was 28 jaar jong toen ik begon als voorganger! Het waren gelovige en wijze mensen. Ze hielden van mij en steunden mij in mijn taak. Het waren beslist geen jaknikkers die alles alleen maar goed vonden, maar ik wist en voelde dat zij altijd achter mij stonden.

Opa’s en oma’s

Dit echtpaar was als het ware een ‘opa’ en ‘oma’ in de gemeente. De broeder had vanaf het begin van de gemeente in de raad gezeten, maar vond de vrijheid om het oudsteschap op tijd los te laten. Hij kreeg symbolisch een oorkonde als ‘erelid’. Op de oorkonde stond dat hij ten allen tijde raad mocht geven, maar hij heeft dat bij mijn weten niet vaak gedaan. Hij gaf als ‘opa’ vertrouwen aan de nieuwe generatie ‘vaders’ en ‘moeders’ om nu de verantwoordelijkheid op zich te nemen in de zorg voor het gezin.

In diverse gemeenten merk ik de worsteling om samen door te groeien in de veranderende dynamiek van leidinggeven in de gemeente door de tijd heen. Wat er speelt is dat broeders en zusters die jarenlang veel hebben gegeven voor de gemeente – met goede bedoelingen – hun taak of rol niet loslaten, als oudste, als emeritus voorganger, als penningmeester of in een andere rol. Sommigen van hen hebben zich wel 30 tot 40 jaar met liefde en trouw ingezet voor de gemeente. Onbewust kunnen zij zich de hoeder van de gemeente voelen, zodat het goed gaat, in lijn met hoe het altijd is geweest qua geloof en structuur. Er is soms ook niet iemand beschikbaar om hen op te volgen. Jonge leiders op hun beurt willen – ook met goede bedoelingen – soms te snel en kunnen daardoor krampachtig worden. Helaas zie ik dat er flinke schade kan ontstaan tussen de oudere en de opkomende generaties leidinggevenden in de gemeente, schade die soms jarenlang doorgaat.

→           Wie herken jij in je gemeente als ‘opa’s’ en ‘oma’s’?

→           Waar herken je bij hen het vertrouwen geven aan een nieuwe generatie ‘vaders en moeders’en waar herken bij hen je het niet loslaten van een taak of rol?

 Hoe verder?

Deze schade in het contact en het vertrouwen tussen de oudere en opkomende generaties in de gemeente gaat mij echt aan het hart. Het trieste is dat niemand bewust lelijk wil zijn of de ander wil beschadigen, maar dat deze schade wel zorgt voor het stagneren van het proces van de gemeente en gaandeweg zelfs tot een onomkeerbaar proces kan leiden richting het einde van de gemeente.

• Met deze blog wil ik allereerst de liefde en inzet van jong en oud hooghouden, de liefde voor de gemeente en de liefde tot God.
• Tegelijk wil ik bijdragen aan het bespreekbaar maken in de gemeente hoe ieder zich voelt onder de situatie. Het niet worden gezien of niet worden erkend is zeer pijnlijk, maar het voelt kwetsbaar om je te uiten. Maak samen een veilige ruimte om je uit te spreken, eventueel met hulp van buiten.
• Verder wil ik aangeven dat er een nieuwe weg mogelijk is. Degenen die jarenlang de gemeente hebben gedragen wil ik uitnodigen om opa of oma te worden. Het is tijd geworden om je taak of rol los te laten en neer te leggen. Het neerleggen van je rol is een teken van vrijheid en vertrouwen op God. Neem de rol van ‘opa’s en oma’s’ op je om de nieuwe generatie ‘vaders en moeders’ en andere jonge mensen vertrouwen en verantwoordelijkheid te geven (Samen jong, p. 81-101).

Laten we in deze processen van verlies en loslaten, van groei en vernieuwing vertrouwen houden in de belofte op de Pinksterdag. ‘Aan het einde der tijden, zegt God, zal Ik mijn Geest uitgieten over al wat leeft. Dan zullen jullie zonen en dochters profeteren, jongeren zullen visioenen zien en oude mensen dromen dromen.’ (Handelingen 2,17)

Wij zijn samen deel van deze beweging van de Heilige Geest, vandaag, als kinderen, vaders en moeders, opa’s en oma’s.

Bronnen:

Oeds Blok & Matthijs Vlaardingerbroek; Survivalgids pionieren. Praktijkverhalen van creatieve gemeentestichting. Arnhem 2016.

Sabine van der Heijden, Vincenza la Porta, Jan Wolsheimer en Martine Versteeg; Samen jong. Kernwaarden van een kerk met alle generaties. Utrecht 2022.

Simon P. Walker; Leidinggeven vanuit wie je bent. Het geheim ontdekken van Undefended Leadership. Amersfoort 2019.

Oeds Blok is coördinator en coach Missie & pionieren binnen Unie-ABC. Aan het Seminarium geeft hij het vak Pionierend Leiderschap en vanuit het Instituut voor Undefended Leadership begeleidt hij leiders, onder wie veel voorgangers en ook gemeenten en kerkenraden.