Op 19 november vinden de eerste McClendon Lectures plaats op het Baptist House in Amsterdam. Deze lezingen zijn verbonden met de James Wm. McClendon Chair, de leerstoel voor evangelische en baptistische theologie die ik bekleed op de Vrije Universiteit. Dit jaar worden de lezingen verzorgd door Reggie Williams, een ‘black theologian’ uit Chicago, die met name zal spreken over Martin Luther King. King werd 50 jaar geleden vermoord vanwege zijn activiteiten tegen rassenscheiding in Noord-Amerika.

Meer dan een theorie

Martin Luther King wordt als een martelaar gezien, omdat hij als christen zich openlijk verzette tegen foute christelijke praktijken zoals raciale ongelijkheid en hij daarvoor betaalde met zijn leven. Hij stierf als christen terwijl hij de boodschap van het evangelie uitdroeg. Hij stierf dus ook voor zijn geloof, dat niet slechts theorie was, maar dagelijkse werkelijkheid.

Net als King zijn er in de loop der tijd duizenden christenen geweest die stierven voor hun geloof. De meeste namen zijn ons onbekend. Het komt feitelijk maar zelden voor dat namen van christen-martelaren breed bekend worden. De meeste christen-martelaren zijn gestorven toen zij letterlijk en figuurlijk werden ‘weggewerkt’. Ze werden meegenomen, ontvoerd, opgesloten en stierven, soms na lange tijd, een eenzame dood. Enkelingen misten hun dierbaren, maar de meerderheid ging eraan voorbij en stond er niet eens bij stil. Hun namen staan nergens genoteerd, hoewel .. Bij God zijn ze bekend! (Openbaring 2:17; 21:27) Hij kent hun namen en heeft ze onthouden. Geen enkele van deze christenen viel uit Zijn hand.

Wel of geen martelaar?

Studie van martelaren is actueel, maar ook complex. Wanneer is iemand een martelaar? Als christenen denken we gauw aan iemand als Martin Luther King of Dietrich Bonhoeffer of Oscar Romero. Maar was de Joodse jonge vrouw Etty Hillesum, die in de oorlog voor haar Jood-zijn stierf en net als Anne Frank brieven heeft nagelaten, ook een martelaar? Was Steven Biko een martelaar toen hij in opstand kwam tegen de apartheid in Zuid-Afrika en dit in 1977 met zijn leven moest bekopen? (Zie de film Cry Freedom uit 1988.) Hij stond ambivalent in het christelijke geloof. Waren de christelijke soldaten die Nederland kwamen bevrijden in de Tweede Wereldoorlog martelaren als zij op het slagveld vielen? En wat als zij geen christen waren? En wat als het om christelijke Duitsers gaat die aan de andere kant vochten? Kunnen onder onze tegenstanders ook martelaren zijn geweest, niet alleen nu, maar bijvoorbeeld ook aan het einde van de 11e eeuw toen een leger van christenen tijdens de Eerste Kruistocht moordend, plunderend en verkrachtend Islamitische plaatsen in het verre oosten veroverden en veel moslims als helden stierven? Het lijkt erop dat ieder zijn eigen definitie van ‘martelaar’ heeft.

Een boeiend boek dat een inkijkje geeft is dat van Susan Bergman (ed.), Martelaren. Literaire levensverhalen over bekende gelovigen van nu (Baarn: Ten Have, 1997; Engelse uitgave 1996). Ook de volgende boeken zijn zeer de moeite waard: Ronald Boyd-MacMillan, Volharden in geloof. Een onthullende gids over de wereldwijde vervolging van de kerk (Zoetermeer: Boekencentrum, 2008) en Charles E. Moore en Timothy Keiderling, Bearing Witness: Studies of Martyrdom and Costly Discipleship (New York: Plough Publishing House, 2016). Wie nog dieper wil leze Lacey Baldwin Smith, Fools, Martyrs, Traitors: the Story of Martyrdom in the Western World (New York: Alfred A. Knopf, 1997).

Diep denken

Vanuit de McClendon Chair doe ik onderzoek naar martelaren en martelaarsgeschriften, niet alleen met christenen, maar ook met wetenschappers die anders dan christenen in het leven staan. Wetenschap is immers niet aan geloof gebonden. Denken staat vrij, ook scherp denken en subliem denken. Velen van de grootste denkers waren beslist geen christen. Als diep denken wel met diep geloven wordt verbonden zie ik dat als een geschenk van God aan de kerk en aan de wereld. Het is inmiddels een cliché te menen dat diepe studie levend geloof wegslaat. Het tegendeel is eerder het geval: te weinig studie en te veel oppervlakkigheid slaan de grond voor geloof in Christus weg. Wie zijn huis op de rots wil bouwen doet er goed aan grondig te werk te gaan.

Weerbaar geloof

Vandaag de dag is weerbaarheid in het geloof van vitaal belang. We zien deze behoefte aan weerbaarheid op tenminste drie niveaus een hoofdrol in het christelijk geloof spelen: (1) weerbaarheid wat levend persoonlijk geloof betreft (diepe worteling in Woord en gebed en gemeenschap); (2) weerbaarheid wat kennis en onderbouwing van het geloof betreft (kennis en achtergronden van de Bijbel en het christelijk geloof); (3) weerbaarheid in karakter en persoonlijkheidsontwikkeling (uitgroeien tot iemand die standvastig is).

Op het Baptisten Seminarium is aandacht voor deze drie kanten van ‘weerbaarheid’. Mocht je een studie overwegen, kom dan eens kijken, luisteren en praten. Het Baptist House staat aan de Postjesweg 150 te Amsterdam, 100 meter naast het Metrostation, gemakkelijk te bereiken.

Meer lezen over de McClendon Lectures op 19 november: klik hier.