Het is een moeilijke tijd waarin geloven en kerkgang voor jong en oud steeds minder vanzelfsprekend wordt. De coronabeperkingen hebben er nog een schepje bovenop gedaan en de tweede coronagolf versterkte het ‘afhaakgedrag’. Dit blijkt uit recent onderzoek dat de EO en het ND hebben laten uitvoeren door Direct Research. Van alle kerkgaande Nederlanders is 15,7 procent gestopt met het volgen van fysieke of online diensten tijdens de coronacrisis. Jongeren zijn hiervoor extra 'vatbaar'.

We kunnen dan op diverse manieren reageren. Ik noem drie mogelijke reacties:

- Tjonge wat erg! Het gaat niet goed met de gemeente!
- Wat bijzonder dat in deze moeilijke tijd nog zo’n 85 procent trouw blijft aan geloof en gemeente!
- Klopt dit onderzoek wel?

Die laatste is voor de sceptici onder ons.

Een sterk punt van dit onderzoek is dat niet alleen de kerkgang is onderzocht. Ook is er gevraagd naar het geloof van de deelnemers en ook daar is geconcludeerd dat voor 16 procent ‘het geloof minder is geworden of zelfs is verdwenen’.

Ook onze jongeren worden besproken in dit onderzoek. Het blijkt dat mensen in de leeftijd van 15 tot 35 de groep vormen met het hoogste percentage dat de eigen kerkdienst niet bezoekt en 9 procent van hen zegt na corona definitief geen kerkdiensten meer bij te zullen wonen.

Weinig verrassend

Deze conclusies staan niet op zichzelf en zijn eigenlijk weinig verrassend te noemen. CBS heeft kerkgang en geloof al in 2018 onderzocht en de meeste jeugdwerkers weten dat de leeftijd tussen 18 en 25 extra risicovol is voor gemeenteverlating. Deze keuze wordt meestal gemaakt op jongere leeftijd en uitgevoerd wanneer de gelegenheid zich voordoet tijdens studie of zelfstandig wonen. En de coronabeperkingen lijken hierin een extra aanleiding om dit proces te versnellen. Met ons jeugdwerknetwerk Innov8 zijn we hier al langer over in gesprek en maakten we er in 2019 een podcast over.

Kerkverlating of jongerenverlating?

Oud-HGJB-directeur Harmen van Wijnen sprak in zijn promotieonderzoek liever over ‘jongerenverlating’ in plaats van kerkverlating. Zo wilde hij de kerken aanspreken op hun verantwoordelijkheid voor dit ‘afhaakgedrag’ van jongeren.

Dit alles maakt weer deel uit van een veel groter verhaal dat de katholieke Canadese filosoof Charles Taylor beschreef in zijn monumentale boek ‘Secular Age’. Hierin beschrijft hij dit proces van ‘secularisatie’ in onze westerse samenleving als een proces van een tijd waarin geloof in God niet ter discussie staat en zelfs onproblematisch is, naar een samenleving waarin het geloof wordt opgevat als één van de keuzemogelijkheden naast alle anderen en vaak niet de gemakkelijkste. (p. 43)

In navolging van het beeld dat Henk Bakker gebruikt in zijn nieuwste boek ‘Jezus’, wil ik dit proces graag verduidelijken met het beeld van een deltagebied met diverse vertakkingen van een rivier die ooit groot en krachtig was. Zo zijn ook het geloof en de kerkgang vertakt op diverse punten en zijn er kleinere riviertjes ontstaan en helaas ook doodlopende riviertjes. De onttovering van de werkelijkheid, de opkomst van een gesloten wereldbeeld en de nadrukkelijke behoefte tot zelf-expressie zijn enkele van deze vertakkingen en Taylor heeft deze beschreven tot aan het begin van deze eeuw. Allemaal vertakkingen die uiteindelijk het geloof en de kerkgang tot een ongemakkelijke keuze hebben gemaakt. En als hij het boek in deze tijd had geschreven zou het me niet verbazen als de coronapandemie één van de laatste vertakking was die we met elkaar delen.

Al in Bijbelse tijden

Taylor begint zijn verhaal in de middeleeuwen. Maar het geloof als verhaal van beproeving door moeilijke tijden heen gaat veel verder terug en kunnen we al aan het begin van de Bijbel vinden. Daarom bemoedigt de apostel Petrus de vervolgde gelovigen dat zij hierover niet bezorgd hoeven te zijn. Want zoals goud puur wordt door het vuur, zo wordt de echtheid van ons geloof zichtbaar door beproevingen. "Laten we daarom waakzaam zijn en onze hoop op de genade van Jezus Christus vestigen en geef het goede voorbeeld door je medegelovigen lief te hebben." Aldus enkele woorden uit de oproep van Petrus in zijn eerste brief.

Dit proces van secularisatie treft iedereen en in het bijzonder onze jongeren. Dat is vrij eenvoudig uit te leggen vanuit het verhaal van Taylor, want jongeren maken een samenleving mee waarin net al wat meer vertakkingen hebben plaatsgevonden en waar het geloof weer net wat problematischer is geworden in vergelijking tot enkele decennia terug. Daarbij hebben zij vaak nog minder middelen en weerstand om dit proces tegen te gaan en komen al deze beproevingen via de sociale media 24/7 op hen af.

Het goede voor ogen houden

Het is niet mijn bedoeling om al te somber te zijn over deze ontwikkelingen. Net als Petrus wil ik liever waakzaam zijn en het goede voor ogen houden, zodat we goed kunnen reageren op de beproevingen in onze tijd. We staan er niet buiten, maar zitten er middenin. Willen we onze gemeente in deze tijd dienen en willen we onze jongeren bij de gemeente betrekken, dan vraagt dit allereerst om goed te luisteren. Goed luisteren vraagt om actief luisteren naar deze tijd en actief te luisteren naar het gezamenlijke en individuele verhaal van onze jongeren.

Een voorbeeld: De Ontmoeting in Arnhem

Toen ik het afgelopen jaar met Baptistengemeente ‘De Ontmoeting’ in Arnhem-Zuid in gesprek was rondom de vraag ‘Hoe kunnen we jongeren betrekken bij onze gemeente’, riep het veel respect en waardering bij mij op dat deze gemeente zo enorm wilde investeren in haar jongeren. Zij realiseerde zich het bovenstaande verhaal en vond het urgent dat ze daar met elkaar over in gesprek gingen om tot manieren te komen om jongeren ook daadwerkelijk bij de gemeente te betrekken. Zo werd ingezet op de vaste aanstelling van een jeugdwerker (bekijk de vacature!) en organiseerden we avonden over ‘Growing Young’ en de strategieën om jongeren bij de gemeente te betrekken.

We bespraken, samen met enkele jongeren, de situatie van jongeren en bedachten met elkaar manieren van gemeente-zijn die zouden kunnen helpen. Maar in ons laatste contact was er een liefdevolle opmerking van een betrokken jeugdleider die diepe indruk op mij maakte en die ik hier graag wil delen: ‘Is het een goed voorstel om nog beter te luisteren naar onze jongeren en nog meer het contact met hen op te zoeken?' En zo wordt er nu op allerlei manier gezocht (bellen, appen, mailen, interviews, 1 op 1 gesprekken) om nog beter contact met de jongeren te krijgen en wordt er nog actiever geluisterd naar wat hen bezighoudt en wat de gemeente daarin voor hen kan betekenen. Ook het gebed werd genoemd als belangrijk om hierin ook Gods stem te verstaan. Zo komen we tot een ‘meerzijdig luisteren’: naar deze tijd, naar elkaar en naar God. Ik zie uit naar onze volgende ‘ontmoeting’ als we dit gaan horen.

Actief naar elkaar luisteren

Gelukkig zijn er wijze en creatieve mensen die nadenken over gemeente-zijn en oplossingen bedenken voor hoe onze jongeren daarin een plek kunnen krijgen. Maar passende oplossingen en strategieën kunnen alleen aansluiten als we ook echt actief naar elkaar luisteren. Dus niet (alleen) over elkaar praten, maar met elkaar. Luisteren naar de grote verhalen en luisteren naar de kleine verhalen die het grote verhaal aanvullen.

Zoek contact op met elkaar en probeer elkaar echt te ontmoeten. In deze tijd van beperkingen is dit nog meer een uitdaging en daarom ook extra belangrijk om dan juist te zoeken naar middelen die mogelijk zijn en aansluiten bij jongeren. We delen veelal dezelfde ervaringen als zij en kunnen ook leren van de beproevingen die zij er inmiddels hebben bijgekregen. Soms kunnen zij daar nog beter mee omgaan dan wij en kunnen we van hen leren. Hoe beter we luisteren, hoe beter we deze beproevingen kunnen onderkennen en hoe beter we daar als mens en als gemeente op kunnen reageren.

Gevolg geven aan wat je hoort

Ik wil afsluiten met een ‘waarschuwing’ van Jacobus (1:24) en een gebed van Paulus (Ef.3:18). Willen we groeien in dit geloof dan betekent goed luisteren ook altijd dat we er een gevolg aan geven en niet weglopen voor wat we horen of zien. Onderneem actie en betrek de mensen erbij die je hierin kunnen helpen. Zo laat je jongeren zien dat je hen serieus neemt. Ik hoop dat we in deze beproevingen worden geworteld en gegrond in ons geloof en samen met alle generaties van gelovigen de lengte en de breedte, de hoogte en de diepte leren kennen van de liefde van Christus die alle kennis te boven gaat, zodat we zullen volstromen met Gods volkomenheid.

Ronald van den Oever
Adviseur jeugdwerk Unie-ABC