We zijn nu, sinds maart 2020, bijna een jaar op weg om in de coronatijd het gemeente-zijn anders in te vullen met diverse online vormen. Tijd om aandacht te geven aan de vraag: Hoe voelt digitale kerk voor jou? Hoe kun je leidinggeven aan het gesprek hierover? Hoe kun je samen verdieping zoeken in dit gesprek? Deze blog reikt een manier aan waarin we onze verbeelding gebruiken. We zoeken verrassende ruimte voor gesprek in drie stappen met openheid naar God.

Foto: Digitale kerk: nagesprek na preek.

Verbeelding

Op dinsdag 2 februari deed ik met zo’n 25 voorgangers en pioniers mee aan de online workshop ‘Digital Church’ vanuit het Incarnate Network. Andy Freeman, oprichter van Space to Breath en betrokken bij de CMS Pioneer Training Course, nam ons mee in een theologisch reflectiemodel met ruimte voor verbeelding. Dit model is ontleend aan het boek The Art of Theological Reflection van Patricia O’Connell Killen en John de Beer. Verbeelding leidt ons naar de wereld van de mogelijkheden. Het is de deur vlak naast ons. Ik neem jullie mee in de drie stappen in dit reflectiemodel:

• Stap 1 Emoties
• Stap 2 Emoties en verbeelding
• Stap 3 Verbeelding en theologische reflectie

Stap 1 Emoties

De basis van theologie wordt mooi samengevat in deze uitspraak van de Oostenrijkse theoloog Clemens Sedmak in zijn boek Doing Local Theology:

‘Theologie is een uitnodiging om wakker te worden: om ontvankelijk en aandachtig te zijn.’

Het gaat in stap 1 om de open houding om te kunnen ervaren wat er aanwezig is. Hier is moed voor nodig omdat we onze gevoelens soms bedreigend vinden en niet toelaten. Ook voor het stil staan bij wat er echt is, is moed en vertrouwen nodig. Ook als het gaat om onze ervaringen met de digitale kerk in deze tijd.

Voelt online contact makkelijker of moeilijker? Wat merken we als het gaat om intimiteit en een breder publiek bereiken? Hoe ervaren we het visuele en het fysieke? Hoe is dit voor verschillende leeftijdsgroepen, voor kinderen, voor ouderen? We gebruiken hetzelfde scherm voor Netflix en voor de dienst. Welke standaard streven we na? Wat betekent het om onszelf te zijn? Willen we straks terug naar vroeger of blijven er ook online vormen? We werden aangemoedigd om eerlijk onze gevoelens onder woorden te brengen.

Andy noemde twee vragen om bij stil te staan als het gaat om de ervaringen met de digitale kerk:

• Wat zijn we goed aan het doen?
• Hoe voelt digitale kerk voor jou?

Ieder schreef voor zichzelf enkele woorden op. Heel verschillende ervaringen kwamen naar voren, alle niet goed of fout.

Foto: Zoom-viering Buurtkerk Soesterkwartier, met laptop op rollator, bij een oudere dame thuis.

Stap 2 Emoties en verbeelding

Stap 2 geeft ons een manier om te leren spelen met onze emoties met behulp van verbeelding. Andy verwijst hierbij naar de Ignatiaanse spiritualiteit. Ignatius zocht naar manieren om in onze emoties de stem van God te leren verstaan. Wat wil God mij en ons duidelijk maken door deze emoties heen?

Een manier om ruimte te scheppen om vanuit onze emoties te komen tot een dieper verstaan van de werkelijkheid in Gods licht is door de vraag te stellen:

• Welk beeld komt er bij je op dat je emoties weerspiegelt?

We namen hiervoor de tijd en wisselden in kleine groepen uit welke beelden er bij ons opkwamen. Dit creatieve proces leverde diverse beelden op:

• een dwangbuis (het gemis van aanraking)
• een puzzel maken (coronatijd: de uitkomst van de puzzel niet kennen, delen zijn onduidelijk, stukjes van de puzzel zijn wel duidelijk)
• water (bevroren, oncontroleerbaar, damp, verandering, de gemeenschap kan verschillende vormen aannemen, toch zijn het allemaal vormen van gemeenschap)
• een sprekend beeld van het uitbreken uit een kooi (zie hier een foto dat dit prachtig verbeeldt).

Iemand vertelde bij het beeld van het uitbreken uit een kooi: ‘We zijn niet in ons gebouw en dat maakt allerlei vormen van creativiteit vrij via YouTube. We doen interviews, mensen willen hun verhaal delen, mensen sturen foto’s in met hun beeld van ‘hoop’ en daar maken we digitaal een paneel van. Er komt energie vrij. … Het voelt bevrijdend, maar ik voel dat de kooi er nog is. Ik ben bang dat als we weer het gebouw in kunnen alles weer comfortabel wordt. Ik hoor mensen zeggen: het is wachten tot we weer gewoon kunnen zingen.’

Stap 3 Verbeelding en theologische reflectie

We maken nu de stap naar verbeelding en theologische reflectie. Dit vraagt om een open houding. Niet de houding van: ik weet het. In die houding van ‘ik weet het’ is er minder ruimte voor God om in de situatie te stappen. Deze open houding is ook spannend. Verbeelding en theologische reflectie kunnen ons verrassen, opeens iets aan het licht brengen, laten zien wat mogelijk is. Je komt samen verder dan je eerste gedachte of je mening.

In de christelijke traditie zijn er veel voorbeelden van beelden die gaan spreken in onze theologie. Zo is er een oosters icoon van Christus en zijn vriend abt Menas (gedateerd in de 8e eeuw; zie afbeelding). Een detail van de icoon zet aan tot theologisch gesprek. De vingers van Jezus laten zien dat hij zijn vriend omarmt. Het is niet een beeld van Jezus als apart, heilig, verheven. Het is een beeld van relatie, normaal, van het gewone leven. Christus noemt ons vrienden (Johannes 15). Wij zijn dienaren van verzoening (2 Korinthiërs 5).

Vanuit het beeld kun je het gesprek een theologische verdieping geven met de vragen:

• Welke Bijbelverhalen of -gedeelten komen bij je op bij het beeld? Welke waarden van de gemeenschap, welke ideeën uit de christelijke traditie?
• Wat maakt God je mogelijk duidelijk?

Sta toe dat de Bijbelverhalen, de traditie en andere gezaghebbende stemmen spreken. Zo komt er ruimte voor het Woord van God om te spreken in onze situatie, om ons te verrassen. Hier komt het er op aan om persoonlijk en samen vertrouwen te hebben in het proces, te vertrouwen dat de Geest aan het werk is in onze emoties. Nodig mensen uit om mee te doen in het gesprek, in een houding van vertrouwen, niet controlerend. Kijk wat er gebeurt.

We gingen in groepjes hiermee verder. Bij het beeld van de puzzel kwam op: ‘1 Korinthiërs 13, we zien in een wazige spiegel.’ ‘Heb geduld.’ ‘Je bent geroepen tot iets dat groter is dan je nu kunt zien.’ ‘Je hebt de ander nodig om een stukje van de puzzel te zien.’ ‘Vind er rust in dat je niet alle antwoorden hebt.’

Vanuit het beeld van water en de verschillende vormen ontstond ook een creatief gesprek. ‘Gebruik de digitale en fysieke ruimte.’ ‘De paradox: de kerk is eenvoudig en een mysterie. Hoe hebben we die beide werkelijkheden door de eeuwen heen samen gehouden en hoe doen we dat nu in de coronatijd?’

Hoe voelt digitale kerk voor jou? Mogelijk helpen deze drie stappen om in de gemeente verrassende ruimte te maken voor gesprek over deze vraag. Een gesprek waarin we leren ruimte te maken voor het spreken van God in onze situatie.