Ik heb één keer in de kerk gepreekt over de vraag: hoe gebruik jij je macht? Je macht als volwassene naar kinderen, of als tiener naar anderen in de groep, of je macht in een leidinggevende positie. Op een gegeven moment stond er iemand op die zei: ‘We horen het niet over macht te hebben, maar over liefde!’

Macht lijkt een ongemakkelijk thema te zijn, ook in de kerk. We praten er niet veel over met elkaar. Maar door situaties van machtsmisbruik in de samenleving komt er steeds meer aandacht voor het gesprek over macht. Tijdens de conferentie Veilige Kerk op 12 november gaf ik een workshop over de vraag: wanneer gebruiken we macht op een gezonde manier en wanneer niet? Graag deel ik dit thema ook binnen Unie-ABC voor verder gesprek.

Heilzame en dominante macht

Macht is het vermogen om doelbewust invloed uit te oefenen op het leven en het gedrag van een ander in de richting die jij wilt. Deze macht is vaak gebaseerd op een zekere vorm van overwicht. Macht uitoefenen is niet slecht, het gaat erom hoe we het gebruiken. Gebruiken we onze macht om anderen (onbewust) te overheersen of met het oog op de bloei en bescherming van anderen?

In mijn jonge jaren heb ik te maken gehad met grensoverschrijdende macht binnen het gezin. Pas op latere leeftijd kon ik dat onder ogen zien en zo benoemen. Daarnaast heb ik binnen de kerk zowel heilzame als dominante macht ervaren. Door ervaringen van buurtkerken in aandachtswijken heb ik meer oog gekregen voor de dynamiek van macht in kansrijk-kansarm. Wellicht heb jij ook verschillende ervaringen met macht binnen de kerk.

• In welke situatie heb jij heilzame macht ervaren; en zelf uitgeoefend? In welke situatie heb jij dominante macht ervaren; en zelf uitgeoefend?

Theologe McClintock-Fulkerson brengt naar voren dat degenen die macht hebben, dat zelf vaak niet doorhebben. Het hoort bij het hebben van macht om daar als het ware ‘overheen te kijken’. Ook ik als coach, leider en schrijver van dit artikel heb macht. En jij op jouw plek. De benadering Undefended Leadership van Simon Walker heeft mij geholpen om meer inzicht te krijgen in het gebruiken van macht. Deze benadering is in het Seminarium onderdeel van het vak Pionierend Leiderschap.

 Ongezonde dynamiek

Walker legt uit dat er in de wisselwerking tussen leider en volgers ongemerkt een ongezonde dynamiek kan binnensluipen. De leider heeft vaak te maken met idealisatie door de volgers. Hij wordt door de volgers op een voetstuk geplaatst. Zo projecteren de volgers op de leider wat zij zelf niet hoeven te zijn. De volgers schuiven daarmee hun verantwoordelijkheid af op de leider. In de leider leeft vaak een flinke dosis idealisme. Voor de leider is het een drijfveer om zich met passie in te zetten voor het ideaal. Dit kan een eenzame weg zijn voor de leider, want hoe realistisch zijn de ideeën en uitwerking? De derde ervaring die veel leiders gemeenschappelijk hebben is die van onvervulde emotionele behoeften. De leider ontdekt dat hij door aandacht te geven aan de behoeften van anderen goedkeuring en waardering ontvangt. Zo ontstaat een vaak onuitgesproken informeel ‘contract’ tussen leider en volgers. De volgers worden, tot op zekere hoogte, gebruikt door de leider voor de eigen behoeften (defended macht gericht op zelfbehoud). Deze dynamiek vormt in de gemeenschap een voedingsbodem voor machtsmisbruik. Zinnetjes als ‘Wil jij dit doen? Ik kan het niet. Jij bent er goed in…’ maken alert op de ongezonde dynamiek. Deze dynamiek kan worden doorbroken wanneer de leider innerlijk meer vrij wordt. En vraagt: ‘Wat heb jij nodig om je eigen plek in te nemen?’ Zo ontstaat een nieuwe, spannende dynamiek, met verbinding en vertrouwen (undefended macht gericht op vrijheid).

Inzicht in macht

Volgens de filosoof Foucault wordt er in elke situatie macht uitgeoefend. Om je eigen macht te erkennen, helpt het om inzicht te hebben in soorten macht. Zo is er macht door persoonlijkheid. Met enthousiasme, inlevingsvermogen, toon en (lichaams)taal kunnen leiders de emotionele toestand van hun publiek beïnvloeden. Ten tweede is er macht door hulpbronnen. Dit kunnen financiële of technische bronnen zijn, of kennis over procedures en regels. Wie betaalt bepaalt? Ook is er de macht van ervaring en expertise. De uitspraak ‘Dat hebben we al eerder geprobeerd en het werkte niet’, heeft vaak een enorm effect. Kunnen ervaren bestuurders en werkers in de kerk hun macht ‘neerleggen’ en delen met nieuwe en jongere mensen? Dan is er nog de macht door positie, als predikant, pastoraal werker, jongerenwerker, aanbiddingsleider, organist of koster. In de kerk is verder zelfreflectie nodig bij het uitoefenen van geestelijke macht met een beroep op geloof en God. ‘De Bijbel zegt…’ ‘God maakt mij duidelijk dat…’ Wanneer wordt een cultuur van geloof dwingend en hoe draagt geloof in God bij aan gewetensvrijheid? Tot slot speelt ook fysieke macht steeds een rol. Naar iemand die groot is kijk je op. En degene die fysiek sterker is heeft overwicht op de ander als het er op aan komt. Goed om te realiseren is dat schadelijke macht vaak onbewust verbonden is met onmacht. Een typerend voorbeeld is ouders die gaan schreeuwen en slaan uit onmacht.

De undefended leider doet er alles aan om haar uitoefening van macht te erkennen. Ze is open over de stroom van macht in haar organisatie. Zo wordt er verantwoording afgelegd over het gebruik van macht.

• Scoor voor jezelf op alle soorten macht een cijfer van 1-10. In welke mate maak je gebruik van deze soort macht in je leiderschap?
  • Persoonlijkheid, score:
  • Hulpbronnen, score:
  • Ervaring, score:
  • Expertise, score:
  • Positie, score:
  • Geestelijk, score:
  • Fysiek, score:
  • Totaalscore:
• Is de totaalscore op de diverse soorten macht meer of minder dan je had verwacht van jezelf?
• Gebruik je macht in je leiderschap …
  • om anderen te onderwijzen en toe te rusten?
  • om kwetsbare medemensen te helpen en te beschermen?
  • om projecten van de grond te helpen komen?
  • voor vernieuwing of groei van je organisatie?
  • Anders, namelijk …
•  Ga je vrij of niet (zo) vrij om met je macht? Wat herken je voor jezelf en bij anderen?

Niet (zo) vrij – meer onbewust

• Heeft weinig ruimte voor zelfreflectie
• Laat geen kwetsbaarheid zien
• Praat liever dan te luisteren
• Weet hoe het zit en hoe het hoort
• Doet veel op eigen houtje

Vrij – meer bewust

• Aanvaardt macht maar heeft het niet nodig
• Is eerlijk over tegenstrijdigheden in zichzelf
• Kan ontvangen van anderen
• Heeft oog voor overheersing vanuit instituties
• Wil anderen vrij maken om iets te bereiken

Een undefended leider zijn die heilzame invloed uitoefent, is een uitdaging. Het vraagt zelfreflectie, geduld, betrokkenheid, een open houding, lef en nog veel meer. Soms lukt iets spontaan, andere keren worstel je met de houding die bij jou past. Een vrije leider zijn die zijn invloed heilzaam gebruikt, is een lange weg. Maar elke dag is een geschenk voor het ontvangen en uitdelen van vrijheid, om zo tot dienst van elkaar te zijn. (Bron: Simon P. Walker; Leidinggeven vanuit wie je bent. Het ontdekken van Undefended Leadership, Amersfoort 2019.)

 Links:

https://www.veiligekerk.nl/ (met verslag conferentie)

https://www.missienederland.nl/machtsmisbruik (met nieuwe brochure als handreiking)

https://www.undefendedleader.nl/leiderschap/omgaan-met-grensoverschrijdende-gedrag-in-drie-stappen/ (omgaan met grensoverschrijdend gedrag, in drie stappen)

Oeds Blok is coördinator gemeentestichting & pionieren en geeft aan het Seminarium het vak Pionierend Leiderschap.

Bestaat toeval? Een interessante vraag waar je theologisch helemaal op los kunt gaan, als je wilt. Maar, maak je geen zorgen, dat ga ik nu niet doen. Wil ik het ultieme antwoord eigenlijk wel weten?  Zou ik dan misschien mijn verwondering kwijt kunnen raken? 

Vaandeldragers

Maar hoe kwam ik er op? Toeval of niet, afgelopen vrijdag rondde ik de laatste sessie van drie dagen af in een reeks van zes voor een mediation-opleiding en reed ik voldaan naar huis met het diploma op zak. Het aanbiedende instituut had hiervoor één van de meest ervaren mediators in Nederland als docent aangetrokken. Vrijdag zond zij ons heen als ‘vaandeldragers van de hoop’. Want dat is wat je als mediator kunt betekenen in een vastgelopen conflict tussen mensen die op de één of andere manier toch verder willen met elkaar. Ze hoop bieden, meenemen in een reis die leidt tot een oplossing van het conflict, het opruimen van belemmeringen voor een constructieve relatie.

Geloof Hoop en Liefde

De dag erna, op zaterdag houden  we binnen Unie-ABC de najaars-ALV van onze geloofsgemeenschap en waar spreekt Henk Bakker naar aanleiding van zijn nieuwe boek “Christus” onder andere over? Misschien raadt je het al. Inderdaad: Hoop! Over Geloof , Hoop en Liefde, waarbij de Hoop naar voren wordt geschoven Dat is toevallig, of toch niet? Zeg jij het maar. Het leidde bij mij tot verwondering. “Wat mooi, Heer”, dacht ik.  Jezus zendt ons ook heen als Vaandeldragers. Ik mag vaandeldrager van de hoop zijn in situaties van conflicten tussen mensen, maar ik en wij allemaal mogen ook Vaandeldragers van de Hoop (met hoofdletters) zijn.

Herkenningsteken

Vaandeldragers in het leger droegen een vaandel dat een cruciaal herkenningsteken was voor de troepen, vooral in de chaos van de strijd. In ceremoniën en optochten fungeert het vaandel als symbool van trots en eenheid. Het dragen van het vaandel is een eervolle taak, denk bijvoorbeeld maar aan de olympische spelen.

Jezus nodigt ons allemaal uit om vaandeeldragers te zijn van de hoop, maar ook Vaandeldragers van de Hoop. Wat een eer! Ik zie het al voor me, prachtige vaandels met daarop een teken van licht. Het licht dat in de wereld en in mijn leven,  is gekomen, het licht waarin we mogen leven en het licht waarmee beschenen worden als we met die vaandels de donkere wereld in trekken.

Draag je vaandel maar met trots. Het is een eer.

Harry Nieuwenhuizen is bestuurslid van Unie-ABC en sinds kort gediplomeerd mediator Vaandeldrager van de Hoop! 

Het valt in deze tijd niet mee voor veel jeugdleiders en ouders om jongeren uit de kerk op de activiteiten van de kerk te krijgen. Er lijkt een strijd te zijn in de agenda’s van jongeren als het gaat om school, sport, vrienden, werk en uiteindelijk nog ergens de activiteiten in de gemeente. Toen ik deze beschrijving deelde met een aantal van de jeugdwerkers in ons netwerk was er veel herkenning. Er is veel aan activiteiten, de agenda’s zitten overvol. Hoe krijgen we de jongeren weer naar onze club toe? En ik heb de indruk dat dit niet alleen voor jongeren en jeugdleiders geldt.

Andrew Root

Afgelopen dagen was Andrew Root in Nederland voor twee studiedagen (en de Begrijpend Leven Podcast). Andrew is professor in Amerika en heeft veel geschreven over jeugdwerk en praktische theologie. Hij is veel bezig met hoe we in deze tijd van minder kerkgang en moeilijk geloven (secularisatie) nog kerk kunnen zijn met elkaar, en welke boodschap daar dan bij hoort. Zijn laatste boek is vertaald in het Nederlands en heet ‘Wachten op God’.

Maandag mochten wij als jeugdwerkers met hem in gesprek gaan en gaf hij eerst een lezing over Jeugd en kerk in deze seculiere tijd genaamd 'Van het ding naar het verhaal'. Zijn centrale boodschap is dat we als westerse samenleving enorm zijn geseculariseerd. Ook in de kerk komen we veel sporen tegen. We richten ons op thema’s en activiteiten waar we grote vragen bij kunnen zetten of dit niet meer uit een seculiere wereld komt, dan uit de waarden van het koninkrijk van God. Root verwijst hierbij naar ‘Een seculiere tijd’, het indrukwekkende en prachtige boek van de katholieke filosoof Charles Taylor. Hij beschrijft dit proces van secularisatie en onze beperkingen door het ‘immanente frame’. Tot slot wijst hij ook richtingen aan om hieruit te komen. Root gebruikt dit boek regelmatig.

Maandag lag de focus op het jeugdwerk. Zowel in de kerk als in het jeugdwerk is deze secularisatie van grote invloed. We zijn enorm gericht op activiteiten, prestaties, we tellen de aantallen en we turven onze successen… eh zegeningen. Andrew Root is hier heel kritisch op. Hij nodigt ons uit om hier anders naar te kijken. Maar hoe moeten we dan kijken? Wat kunnen we hieraan doen?

Van het ding naar het persoonlijk verhaal

Volgens Andrew Root doen we er goed aan om ons niet te richten op wie er niet zijn, maar op wie er wel zijn. Ons niet te veel te richten op aantallen en dingen, maar op de verhalen die we met elkaar kunnen delen als we bij elkaar zijn. De jeugdavonden en de kerk zit vol met verhalen, waarom geven we dit niet alle ruimte om zo te laten zien wat er wel is? Dit hoeven overigens geen succesverhalen te zijn of verhalen die alleen vertellen hoe we door God zijn gered. Dat is natuurlijk niet verboden, maar het moet geen hoge standaard worden.

Juist de verhalen van moeite, kwetsbaarheid, gebrokenheid en soms ook radeloosheid brengen ons allemaal bij een diep besef van onze kwetsbaarheid als mens. En juist in deze tijd worden veel jongeren (en ouderen) geconfronteerd met hun kwetsbaarheid. Het delen hiervan en het zoeken naar hoopvolle tekenen kan enorm samenbinden.

Van het ding naar Gods verhaal

Behalve ons persoonlijke verhaal hebben we ook iets te vertellen over het goede leven met God. In plaats van onze vorming door de dingen die we doen, kunnen we ook worden gevormd door verhalen over het goede leven met God (the Good life). In plaats van te vertellen over wat we allemaal doen, kunnen we ook vertellen over wat onze motieven en drijfveren zijn. Waar doen we het voor en wat is voor ons de zin van datgene wat we doen? Op die manier laten we iets zien wat voor ons van waarde is. Zo gaan we van presteren en resultaten naar motieven en diepere waarden. Een stap verder is dan om ook de vraag te stellen hoe God in deze verhalen aanwezig is. Hoe komen we God op het spoor? Waar laat Hij iets van zichzelf zien? Iets van zijn liefde, hoop, ondersteuning, humor, wijsheid? Hoe kunnen we wakker worden in Gods wereld?

De geheimen van het koninkrijk van God

Dit verhaal van Andrew Root doet mij denken aan Mattheus 13 waar de leerlingen aan Jezus vragen waarom Hij verhalen vertelt aan de mensen. Jezus  antwoordt: Omdat het de bedoeling is dat jullie de geheimen van het Koninkrijk van God zullen begrijpen (vs.11). Soms kunnen we zelfs in de kerk enorm bezig zijn met dingen die minder belangrijk zijn in de ogen van God. Een belangrijk kenmerk van deze dingen is dat ze op korte termijn misschien nog wel iets kunnen bieden, maar op langere termijn spanning geven, strijd veroorzaken, moedeloos maken en uiteindelijk veel hoop wegnemen. Net als alle dingen in de samenleving die leeg blijken te zijn en ons oververmoeid of overspannen maken.

Hoe mooi is het dan om ons te richten op de verhalen die verwijzen naar onze diepere vragen en verlangens die onze kwetsbaarheid oproept. Hoe mooi is het dan om ook het verhaal van Gods Koninkrijk te blijven vertellen en te blijven voorleven. Om telkens weer wegen te vinden uit het ‘immanente frame’ dat ons belemmert.

Licht schijnt in en uit onze gebrokenheid

Het verhaal van het koninkrijk van God dat in Jezus tot ons is gekomen en dat in ons leven steeds meer vorm mag krijgen. Door ons zwakheid heen als een gebarsten kruik waarin een licht zit dat voorzichtig naar buiten schijnt, zegt Paulus (2Kor.4:7). Als we vertellen over de barsten in ons leven, kunnen we ook het licht opmerken dat er doorheen schijnt. En soms zien de mensen om ons heen dit licht beter schijnen dan dat we dit van onszelf zien. Dat maakt het delen met elkaar extra waardevol.

Ik hoorde van één van onze jeugdleiders dat ze in hun gemeente meer nadruk hebben gelegd op de kleinere groepen voor de jongeren. Op die manier lukt het beter om een band op te bouwen met elkaar, echt te delen wat hen bezighoudt en om elkaar te steunen in deze tijd vol met uitdagingen. Dit inspireerde mij weer, want verhalen met kwetsbaarheid komen niet heel makkelijk in een grote groep of vanaf het podium. Soms hebben we de vertrouwdheid nodig van de kleinere groep.

Ik hoop dat we dit in onze jeugdgroepen en onze gemeenten steeds meer zullen ontdekken. De kracht van het verhaal dat we elkaar vertellen en vóór leven, het laten zien van het goede leven met God door alle barsten van moeite en twijfel heen zodat we de geheimen van het Koninkrijk van God op het spoor komen. Jezus heeft beloofd dat zijn Geest ons daarin zal leiden. Ik wens onze jeugdleiders, onze jongeren en ook de anderen in de gemeente dit spoor toe, in de gezamenlijke hoop dat Christus terugkomt en zijn koninkrijk volledig werkelijkheid zal worden. 

Oh ja… de vraag in de titel is dus geen belangrijke vraag. De belangrijkste vraag waar Root ons op wijst, is de vraag: waar beweegt God in ons leven en in de levens van de mensen om ons heen? Hoe komen we Hem op het spoor en hoe kunnen we dit met elkaar delen en dit zichtbaar maken in de verhalen van al onze generaties? En hoe mooi is het als we iets van deze verhalen ook binnen en buiten de gemeente vertellen op onze regiodagen, ledenvergaderingen, gebedsmomenten en de Unie-ABC-app bijvoorbeeld. Ik zie hier naar uit.

Ronald van den Oever is regiocoördinator en jeugdwerkadviseur bij Unie-ABC.

Migratie, het is een onderwerp dat vaak gepaard gaat met zorgen en verdeeldheid. We horen verhalen over overvolle opvangcentra, problemen met integratie en politieke spanningen. Toch vergeten we soms dat er een diepere, geestelijke dimensie aan dit fenomeen zit, eentje die vol mogelijkheden zit voor het koninkrijk van God.

Landen als Afghanistan, Syrië, Iran en Eritrea worden vaak beschreven als “gesloten landen”—landen waar het christelijke geloof nauwelijks voet aan de grond krijgt en waar het verspreiden van het evangelie verboden is. De grenzen van deze landen blijven potdicht voor zendelingen, en velen riskeren hun leven als ze proberen hun geloof openlijk te belijden. Maar wat gebeurt er als de mensen uit deze landen onze buurmannen en buurvrouwen worden? Als hun kinderen naar dezelfde school gaan als de onze? Als ze in de supermarkt staan naast ons in de rij?

Een goddelijke kans

We zouden kunnen denken dat migratie vooral een uitdaging is, maar wat als we het zien als een goddelijke kans? Een kans die we met beide handen mogen aangrijpen? Jezus gaf zijn volgelingen de opdracht om “alle volken tot discipelen te maken” (Mattheüs 28:19). We denken vaak dat dit betekent dat we naar verre landen moeten trekken, maar wat als die volken nu juist naar ons toe zijn gekomen?

In onze wijk wonen inmiddels mensen uit landen die we wellicht zelf nooit zouden bezoeken, laat staan dat we daar het evangelie zouden kunnen verkondigen. Deze mannen en vrouwen komen vaak uit contexten waarin het christelijk geloof onbekend, verboden of vervolgd is. Ze zijn opgegroeid met andere religies, andere wereldbeelden en een diepe culturele verbondenheid met hun geboorteland. Als ze hier, in een veilige omgeving, met het evangelie in aanraking komen en tot geloof komen, krijgen ze de unieke mogelijkheid om zelf getuigen te worden onder hun eigen volks- en cultuurgenoten. Ze begrijpen de taal, de tradities, de gevoeligheden en de barrières veel beter dan wij ooit zouden kunnen.

De sleutel tot geestelijke vernieuwing

Wie kan een Iraniër beter bereiken met het evangelie dan een andere Iraniër die zelf de levensveranderende kracht van Christus heeft ervaren? Wie kan beter getuigen tegenover een Somaliër dan iemand die dezelfde taal spreekt en weet wat het is om te leven onder islamitische wetgeving? Het wonderlijke is dat juist deze mensen, die door hun migratie vaak een moeilijke en onzekere weg bewandelen, de sleutel kunnen zijn tot de geestelijke vernieuwing van hun eigen volk.

Migratie mag dan wereldwijd een bron van spanning zijn, maar in het licht van Gods plan biedt het ons een ongekende kans om volken te bereiken die voorheen onbereikbaar leken. Wat als we deze kans omarmen, niet met angst of terughoudendheid, maar met hoop en geloof? De vraag is alleen: gaan we deze kans benutten?

Het is tijd om migratie te zien voor wat het is: een goddelijke gelegenheid om het goede nieuws van Jezus te delen met mensen uit gesloten landen, die op hun beurt veel beter in staat zullen zijn om hun volksgenoten te bereiken. Laten we niet langer stil blijven, maar met liefde en overtuiging handelen in het besef dat we deel uitmaken van iets groters dan onszelf.

*Ik heb bewust de bredere term migratie gebruikt. Hieronder vallen onder andere: seizoensarbeiders, arbeidsmigranten, studenten en asielzoekers.

Jan Wolsheimer is directeur van CAMA Zending, een zusterorganisatie van Unie-ABC.